Leren en Verbeteren
Leren (en) verbeteren heeft te maken met werken aan kwaliteit: door regelmatig kritisch naar je eigen handelen te kijken (zowel als individuele zorgverlener als VSV of IGO) krijg je inzicht in wat goed gaat en wat wellicht niet zo goed gaat en wat je hieraan eventueel kunt verbeteren. Door dit systematisch te doen kan de kwaliteit van zorg verbeterd worden. Dit proces gaat niet vanzelf, maar kun je met elkaar leren. In dit dossier lees je er alles over.
Ga snel naar:
Over dit dossier
In de Zorgstandaard Integrale Geboortezorg staat dat kwaliteitsbevordering en – bewaking planmatig en gestructureerd aangepakt moet worden binnen een VSV of IGO. Maar hoe pak je zoiets aan? Waar begin je? Wat doe je met de uitkomsten van de indicatoren en de cliëntervaringen? Hoe evalueer je regelmatig de zorgpaden? Hoe leer je van klachten en VIM/TIM meldingen? Hoe kom je gezamenlijk tot verbeterplannen om de kwaliteit van zorg te verbeteren? En hoe hou je vervolgens de vinger aan de pols? Hoe helpt een PDCA-cyclus hierbij?
Allemaal vragen waarbij het Dossier Leren en Verbeteren een praktisch hulpmiddel kan zijn voor VSV’s en IGO’s om aan de slag te gaan met werken aan verbeteren van kwaliteit.
Waarom leren en verbeteren?
Leren (en) verbeteren heeft te maken met werken aan kwaliteit: door regelmatig kritisch naar je eigen handelen te kijken (zowel als individuele zorgverleners alsook als VSV of IGO) krijg je inzicht in wat goed gaat en wat wellicht niet zo goed gaat en wat je hieraan eventueel kunt verbeteren. Door dit systematisch te doen kan de kwaliteit van zorg verbeterd worden. Dit proces gaat niet vanzelf, maar kun je met elkaar leren.
In de Zorgstandaard Integrale Geboortezorg staat dat kwaliteitsbevordering en – bewaking planmatig en gestructureerd aangepakt moet worden binnen een VSV of IGO. Uitgangspunt voor integrale geboortezorg is namelijk dat uitkomsten voor moeder en kind optimaal zijn. Om kwaliteit van zorg te kunnen verbeteren zullen deze uitkomsten centraal moeten staan. Om kwaliteit van zorg te kunnen verbeteren en bewaken, is het noodzakelijk om op de verschillende uitkomsten en processen regelmatig gegevens te verzamelen, te analyseren en te bespreken met alle betrokken zorgverleners. In het Toetsingskader Integrale geboortezorg van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd staan hiervoor toetsingscriteria vermeld.
Behalve voor verbetering van de zorg binnen een VSV, bijvoorbeeld aan de hand van spiegelinformatie in MijnPerined, kunnen uitkomsten ook gebruikt worden in de spreekkamer met de verloskundige of gynaecoloog. Aan de hand van waardegedreven geboortezorg, kunnen zwangeren en (pas) bevallen vrouwen bijvoorbeeld beter inzicht krijgen in de voor hen belangrijke keuzes tijdens en na de zwangerschap, zodat zij geïnformeerd kunnen beslissen over de zorg voor zichzelf en haar (ongeboren) kind. Zo kunnen zwangeren en (pas) bevallen vrouwen bijvoorbeeld beter inzicht krijgen in de voor hen belangrijke keuzes tijdens en na de zwangerschap, zodat zij geïnformeerd kunnen beslissen over de zorg voor zichzelf en haar (ongeboren) kind.
Ook het Hoofdlijnenakkoord van de Federatie van Medisch specialisten met het ministerie van VWS beschrijft de ambitie om uitkomsten van zorg te gebruiken voor o.a. “het bevorderen en ondersteunen van het lerend vermogen van zorgprofessionals (artsen, verpleegkundigen en verzorgenden) en instellingen door benchmarking en het verstrekken van keuze-informatie voor patiënten ten behoeve van de keuze voor de spreekkamer (welke) en de keuze in de spreekkamer”
Leren (en) verbeteren is ook heel inspirerend. Het kan heel stimulerend zijn om met elkaar te werken aan kwaliteit. Het is ook ondersteunend bij het elkaar leren kennen doordat je met elkaar in gesprek zult moeten gaan over wat belangrijk is bij leren (en) verbeteren. Dit zorgt weer voor meer onderling vertrouwen, wat weer helpt om de samenwerking te verbeteren. Win-win!
Zorg er echter wel voor dat je de lat in het begin niet te hoog legt: begin klein en vier je successen. Dan kan het inspirerend werken!
Het Verloskundig Baken heeft een podcast gemaakt over kwaliteit. Hierin praten zij met Jan Kremer over kwaliteit. Een inspirerende podcast waarin ingegaan wordt op allerlei aspecten van kwaliteit. Een aanrader als je je wilt oriënteren op hoe je kunt leren en verbeteren.
Toolkit
Ben je op zoek naar praktische handvatten om leren en verbeteren te gaan toepassen in jouw VSV? Wil je aan de slag (bv. omdat je in een werkgroep zit van je VSV) en wil je meer weten over hoe je dit zou kunnen aanpakken? Of ben je op zoek naar voorbeelden uit andere VSV’s? Kijk dan bij de Toolkit Leren en Verbeteren voor alle hulpmiddelen en voorbeelden.
Wat is kwaliteit?
Kwaliteit van zorg betekent eigenlijk het leveren van goede zorg, op het juiste moment, op de juiste plaats, door de juiste persoon met de best mogelijke resultaten die voldoen aan de noden en wensen van de cliënt.
De overheid heeft wettelijke kaders opgesteld voor kwaliteit van zorg. In de Nederlandse grondwet (artikel 22) staat dat de overheid zorg moet dragen voor een kwalitatief goed stelsel van zorg dat voor alle burgers toegankelijk is (zowel financieel als geografisch). In de wet staat dat er kwaliteitsnormen en kwaliteitssystemen moeten zijn, maar welke dat zijn, laat de wetgever over aan het veld (o.a. zorgprofessionals en beroepsorganisaties). De beroepsgroepen bepalen waaraan de individuele zorgverleners moeten voldoen (zogenaamde professionele kwaliteitsstandaarden). Zorgverleners hebben hun individuele professionele verantwoordelijkheid om deskundigheid in hun vakgebied op peil te houden (naast de eisen die de beroepsgroepen stellen aan bv BIG registratie).
Individuele zorgverleners binnen een VSV of IGO hebben ook te maken met professionele verantwoordelijkheid van het samenwerkingsverband. In het kader van integrale geboortezorg neem je als VSV of IGO met elkaar verantwoordelijkheid voor het leveren van kwalitatief goede zorg aan de cliënten die zorg van het samenwerkingsverband ontvangen. De Zorgstandaard Integrale Geboortezorg is hiervoor de basis (en dient als basis voor een geboortezorgplan van de cliënt).
Werken aan kwaliteit heeft te maken met het regelmatig kritisch kijken naar je eigen handelen: zowel als individuele zorgverlener alsook als VSV of IGO. Hierbij helpt het om regelmatig stilstaan bij de manier waarop je zorg levert en hoe je dit op een nog hoger niveau kunt tillen: een steeds terugkerende cyclus van leren en verbeteren. Er zijn verschillende methodieken om dit op een structurele manier te doen: allen hebben op een of andere manier te maken met het doorlopen van een kwaliteitscyclus.
Voor een individu
Als zorgverlener zet je je kennis en vaardigheden en inzichten die je tijdens je opleiding en werk hebt opgedaan, in voor een goede zorg aan de cliënten. Daarvoor is het nodig dat je de ruimte en het vertrouwen krijgt om je verantwoordelijkheid te dragen. Je dient te laten zien dat je dat vertrouwen waard bent: je laat zien dat je professioneel bent. Je pakt je professionele verantwoordelijkheid op om te zorgen dat cliënten goede zorg krijgen. Je staat open voor zorgbehoeften van cliënten en gaat met hen samen na hoe zij het beste geholpen kan worden. Je bent je bewust van je eigen grenzen qua bekwaamheid en vraagt tijdig intercollegiaal overleg of advies en of verwijst. Dat zal vaak volgens richtlijnen of protocollen gaan, maar soms is het nodig om daarvan af te wijken.
Bij individuele professionaliteit hoort dat je bereid bent om verantwoording af te leggen voor keuzes die je bijvoorbeeld gemaakt hebt. Hiervoor is het belangrijk dat je regelmatig stilstaat bij wat je doet en wat je gedaan hebt. Regelmatig reflecteren op je eigen handelen maakt dat je continue blijft leren en verbeteren.
Voor een VSV of IGO
Net als in teamsport is een team met allemaal sterspelers niet noodzakelijkerwijs het beste team. Teamwork gaat over weten wie waar het beste in is, weten van elkaar wat de ander nodig heeft om optimaal mogelijk te presteren. En natuurlijk de spelregels die met elkaar zijn afgesproken zijn volgen. Als VSV of IGO heb je een gezamenlijke verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat cliënten goede zorg kunnen ontvangen. Ook hiervoor is het nodig dat het VSV de ruimte en het vertrouwen krijgt om deze verantwoordelijkheid te dragen. Als VSV of IGO dien je te laten zien dat je dat vertrouwen waard bent: je laat zien dat je als samenwerkingsverband professioneel bent. Transparantie over je handelen als samenwerkingsverband richting cliënten is hierbij belangrijk, maar ook het regelmatig met elkaar stilstaan bij de zorg die je levert en geleverd hebt en de resultaten die je hiermee bereikt hebt. Regelmatig reflecteren op je eigen handelen maakt dat het samenwerkingsverband continue blijft leren en verbeteren.
De PDCA-cyclus
Kwaliteitscyclus
In de gezondheidszorg wordt vaak gerefereerd aan de cirkel van Deming als je het hebt over een kwaliteitscyclus.
De vier activiteiten in de cirkel van Deming zijn Plan – Do – Check – Act (daarom wordt in de praktijk vaak gesproken over de PDCA-cyclus). Aan de hand van deze vier stappen kan je binnen je VSV of IGO je eigen werkwijze beoordelen en verbeteren op een bepaald onderwerp.
Er zijn verschillende methodieken, vaak gebaseerd op de PDCA-cyclus die behulpzaam kunnen zijn bij het toepassen van de kwaliteitscyclus.
PDCA-cyclus
Regelmatig reflecteren op je eigen handelen is een hulpmiddel in het kader van leren en verbeteren. Doel van een dergelijke evaluatie is om op basis van verzamelde gegevens met elkaar te bepalen waar verbeterd kan worden en hoe deze verbeteringen doorgevoerd kunnen worden om uiteindelijk kwaliteit van zorg te kunnen verbeteren. Door dit regelmatig te herhalen, aan de hand van een kwaliteitscyclus zoals bijvoorbeeld de Cirkel van Deming (PDCA-cyclus), blijven voorgenomen verbeteringen voortdurend onder de aandacht van alle deelnemers van een VSV of IGO. Zo kan kwaliteitsverbetering geborgd worden.
Een kwaliteitscyclus kan op verschillende onderwerpen ingericht worden, afhankelijk van bijvoorbeeld de fase waarin een VSV of IGO zich bevindt of focus van een samenwerkingsverband.
In dit dossier ligt de focus op het regelmatig reflecteren aan de hand van kwaliteitsindicatoren, of cliëntervaringen en uitkomstgerichte zorg.
De Plan-Do-Check-Act cyclus omvat het plannen, uitvoeren, evalueren en eventueel bijstellen van activiteiten. Cyclisch evalueren heeft betrekking op het planmatig regelmatig terug laten komen van voorgenomen handelingen, om te kijken of datgene wat je je hebt voorgenomen ook daadwerkelijk gerealiseerd is. De cyclus wordt vervolgens herhaald, totdat het gewenste resultaat is bereikt of nieuwe doelstellingen geformuleerd worden. Op deze wijze ‘leert’ de organisatie van de eigen werkzaamheden en metingen met als doel continue verbetering.
Plan
In deze eerste stap formuleer je wat je wilt bereiken. Kijk naar huidige werkzaamheden en ontwerp een plan voor de verbetering van deze werkzaamheden. Stel voor deze verbetering doelstellingen vast. Formuleer deze doelstelling bij voorkeur aan de hand van de SMART formuleringen: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden.
Hoe scherper je de doelstellingen formuleert, hoe beter kun je later beoordelen of wat je met elkaar hebt voorgenomen ook daadwerkelijk gerealiseerd is.
Do
De tweede stap binnen een kwaliteitscyclus is het beschrijven en uitvoeren van activiteiten die nodig zijn om je doel te kunnen bereiken. Beschrijf dit zo helder mogelijk, zodat voor iedereen duidelijk is wat er gedaan moet worden. Neem hierin ook eventueel taakverdeling op: wie doet wat en is waar verantwoordelijk voor. Het kan zijn dat er verschillende veranderingen mogelijk zijn om je doel te bereiken. Van tevoren weet je niet welke verandering het beoogde effect heeft. Dus het is zaak ook te meten (bijvoorbeeld door te turven) of je met de verandering ook het beoogde doel bereikt. Is dit niet zo dan hoeft die verandering niet verder te worden ingevoerd maar dan moet een andere verandering worden uitgeprobeerd. Dit heet kort-cyclische en kleinschalig verbeteren.
Check
De derde stap is het evalueren of de doelstellingen ook behaald zijn en of de voorgenomen activiteiten ook daadwerkelijk uitgevoerd worden. Het is aan te bevelen om dit regelmatig te doen, bijvoorbeeld elke 3 maanden. Hierdoor kan er bijgestuurd worden indien blijkt dat voorgenomen activiteiten niet zijn uitgevoerd of de doelstellingen niet worden bereikt.
Act
De laatste stap is het bijstellen op basis van bevindingen van de evaluatie van de routines/ zorgpaden in de hele praktijk/VSV. Wat is er nog nodig om de doelstellingen te behalen of activiteiten volgens afspraak uit te voeren. Voor de komende periode worden doelstellingen en actiepunten opnieuw geformuleerd.
Achtergrondinformatie
Een kwaliteitscyclus kan op verschillende onderwerpen ingericht worden, afhankelijk van bijvoorbeeld de fase waarin een VSV of IGO zich bevindt of focus van een samenwerkingsverband.
Zo kun je denken aan het verbeteren van zorginhoudelijke zaken op basis van kwaliteitsindicatoren (bijvoorbeeld op basis van gegevens uit de perinatale audit, MijnPerined of de Landelijke indicatoren set integrale geboortezorg). Tevens kunnen verzamelde gegevens over cliëntervaringen als basis van een kwaliteitscyclus dienen. Maar ook een kunnen zorgprocessen regelmatig geëvalueerd worden (bv het regelmatig updaten van protocollen of zorgpaden, of aan de hand van een (transmurale) VIM melding of naar aanleiding van een klachtafhandeling). Tenslotte kunnen ook organisatorische zaken (zoals bv beleidsplan of documentbeheer) regelmatig geëvalueerd worden aan de hand van een kwaliteitscyclus.
Denk hierbij niet te groot: binnen een VSV kunnen tegelijkertijd op verschillende onderdelen, uitgevoerd door verschillende mensen, kwaliteitscycli plaatsvinden.
Uitkomstgerichte zorg
In het dossier Uitkomstgerichte Zorg lees je hoe uitkomsten (ervaringen van cliënten, gezondheids-uitkomsten) niet alleen in de spreekkamer kunt gebruiken, maar ook om te leren en verbeteren.
Veiligheid en klachten
In het menuonderdeel veiligheid lees je hoe je naast omgaan met (bijna) incidenten, calamiteiten en klachten je deze kunt gebruiken om te leren en verbeteren.
Hulpmiddelen en voorbeelden
Meer informatie over leren en verbeteren? Lees verder bij de toolkit leren en verbeteren! Hier zijn ook meer tools zoals hulpmiddelen en voorbeelden beschikbaar.